Η Μελισσοκομία στην Ελλάδα

Γιάννης Αναγνωστόπουλος 
Είμαστε Περήφανοι για το Παρελθόν μας….........

Η μελισσοκομία στην Ελλάδα αρχίζει πολύ παλιά, σε εποχές που συναντώνται η ιστορία με τη μυθολογία. Το αρχαιότερο πρόσωπο το οποίο εμφανίζεται στο χώρο της Μελισσοκομίας είναι ο Αρίσταιος. Πρόκειται για μία από τις πλέον αινιγματικές μορφές της αρχαίας ελληνικής λαϊκής θρησκείας και υπήρξε η κυριότερη μορφή του μυθολογικού κύκλου της Κέας. 

Καρπός της ένωσης του Απόλλωνα με τη νύμφη Κυρήνη, ο Αρίσταιος είδε το φως στην Αφρική, στα παλάτια της Λιβύης. Μόλις γεννήθηκε ο Ερμής τον παρέδωσε στην Γαία και τις Ώρες για να τον αναθρέψουν. Και ήταν αυτές που έσταζαν στα χείλη του βρέφους νέκταρ και αμβροσία κάνοντας τον αθάνατο. (Η διαδικασία θεοποίησης θυμίζει καταπληκτικά την διαδικασία με την οποία μία μέλισσα γίνεται από εργάτρια βασίλισσα, η διατροφή κάνει την διαφορά!). 

Όταν μεγάλωσε ο Αρίσταιος οι Μούσες τον δίδαξαν την μαντική και την ιατρική. Από τις νύμφες διδάχθηκε την καλλιέργεια του αμπελιού, της ελιάς, αλλά και τη μελισσοκομία, τέχνη που θα τον χαρακτήριζε στο εξής περισσότερο από κάθε άλλη. 

Πρώτος σταθμός του Αρίσταιου θεωρείται η Κέα όπου δίδαξε στους κατοίκους του νησιού και τη μελισσοκομία. Έτσι ο Αρίσταιος υπήρξε για τους ανθρώπους και μάλιστα για τους νησιώτες κάτοικους της Κέας, ο πρώτος εφευρέτης μίας σειράς από χρήσιμες τέχνες κυριότερη από τις οποίες ήταν η εκτροφή των μελισσών. Ο Αρίσταιος και η μέλισσα θα γίνουν τα βασικά σύμβολα του νησιού και θα απεικονισθούν στα νομίσματα της Ιουλίδας, της Καρθραίας και της Κορησίας. 

Ο μύθος του Αρίσταιου μαρτυρεί την ύπαρξη εντατικής μελισσοκομίας στην αρχαιότητα. Περισσότερες όμως αποδείξεις βρίσκουμε όσο προχωράμε προς τους ιστορικούς χρόνους. 

Στην Κρήτη κατά τις ανασκαφές στην Φαιστό βρέθηκαν πήλινες κυψέλες της Μινωικής εποχής (3,400π.χ) πολύ αρχαιότερη της Ομηρικής. Στην ίδια εποχή επίσης ανήκει το χρυσό κόσμημα που παριστάνει σύμπλεγμα δύο μελισσών, οι οποίες βαστάζουν κηρήθρα προερχόμενη από την πήλινη κυψέλη σωλήνα, όπως και άλλο χρυσό κόσμημα σε σχήμα μέλισσας, που βρέθηκε στις ανασκαφές της Κνωσού.  

Στην αρχαία πόλη της Κνωσού βρέθηκε επίσης πινακίδα με την επιγραφή <<Πάσι Θεοίς Μέλι:ΑΜΦΟΡΕΥΣ 1>> δηλαδή: <<Προσφέρεται σε όλους τους Θεούς μέλι: ένας αμφορέας>>. Η φράση είναι γραμμένη στο συλλαβικό αλφάβητο της Γραμμικής Β΄τον 14ο αιώνα π.χ. και μεταφράστηκε από τον Βρετανό αρχιτέκτονα Μιχαήλ Βέντρις (Michael Ventris) το 1952. 

Στην Οδύσσεια (στίχος, Κ-519) αναφέρεται το <<Μελίκραττον>> που ήταν κράμα μελιού και γάλακτος το οποίον έπιναν ως εκλεκτό ποτό καθώς επίσης (στίχος, Υ-168) ότι οι ορφανές κόρες του Πινδάρου τρέφονταν από τη Θεά Αφροδίτη με τυρί, μέλι και οίνο. Με την ίδια τροφή η μάγισσα Κίρκη σαγήνευσε τους συντρόφους του Οδύσσεια (στίχος, Κ-213). 

Ο Ησίοδος αναφέρει τους <<Σιμβλούς>>, όνομα που έδιναν στις κυψέλες της εποχής εκείνης. Αν και δεν είναι απόλυτα γνωστό το είδος των κυψελών αυτών, είναι βέβαιο πως ήταν κατασκευασμένες από ανθρώπους για την εκτροφή των μελισσών. 

Επιπλέον, τα συγγράμματα του Αριστοτέλη (322 π.χ.) αποτέλεσαν σπουδαίο σταθμό για τη μελισσοκομία τόσο της αρχαίας Ελλάδας αλλά και όλου του τότε πολιτισμένου κόσμου. 

Ο μεγάλος νομοθέτης των Αθηναίων, Σόλων (640-558 π.χ.) θέσπισε διάφορα νομοθετικά μέτρα για τη μελισσοκομία της εποχής εκείνης. Ένα μέτρο το οποίο αποδεικνύει την ύπαρξη μελισσοκομικών επιχειρήσεων και το οποίο καθορίζει τις αποστάσεις μεταξύ των μελισσοκομείων είναι το εξής: <<Μελισσών σμήνη καθιστάμενα απέχειν των υφ΄ετέρου πρότερον ιδρυμένων πόδας τριακόσιους>> [Πλούταρχου: Βίος Σόλωνος]. 

Ο πατέρας της ιατρικής Ιπποκράτης (462-352 π.χ.) συνιστούσε το μέλι σε όλους τους ανθρώπους αλλά ιδιαίτερα στους ασθενείς.  

Ο Δημόκριτος, όταν ρωτήθηκε πως είναι δυνατόν να διατηρηθούν οι άνθρωποι υγιείς και μακροβιότεροι απάντησε: <<Ει τα μεν έξωθεν ελαίω του σώματος τα δε ένδοθεν μέλιτι χρίσοιντο>>. Ο Πυθαγόρας και οι οπαδοί του είχαν το μέλι ως κύρια τροφή. 

Η πρόοδος της μελισσοκομίας δεν περιοριζόταν μόνο στην Αττική αλλά σε όλη σχεδόν την Ελλάδα: στερεά, νησιωτική ακόμα και στις αποικίες. Ο πρώτος όμως που μελέτησε επιστημονικά τη μέλισσα ήταν ο Αριστοτέλης. 

Η κυψέλη με τα κινητά πλαίσια χρησιμοποιούνταν στην αρχαία Ελλάδα. Στα Κύθηρα οι αρχαίοι μελισσοκόμοι χρησιμοποιούσαν το αδονάκι που ήταν ο πρόδρομος της σύγχρονης ευρωπαϊκής κυψέλης με το κινητό πλαίσιο, ανακάλυψη του Αμερικάνου Lorenzo Lorraine Langstroth.

……………………….Και το παρόν μας!

Το μέλι έγινε βασική γλυκαντική τροφή, σε πολλά μέρη του κόσμου και συμπεριλήφθηκε ως βασική τροφή στο διαιτολόγιο τους. Αυτό κράτησε μέχρι τα μέσα του 16ου αιώνα, οπότε εισήχθη για πρώτη φορά η ζάχαρη στην Ευρώπη, η οποία επικράτησε από τα τέλη του 18ου αιώνα ως νέο προϊόν με μεγάλες δυνατότητες παραγωγής και φθηνό κόστος.

Έτσι για τρεις αιώνες το μέλι έγινε τροφή εκλεκτή για λίγους που γνώριζαν και απολάμβαναν τις ιδιότητές του. Στις αρχές του αιώνα μας όμως ο κόσμος στράφηκε πάλι στο μέλι επειδή η παραγωγή του αυξήθηκε, έγινε πιο αποδοτική και το μέλι πιο προσιτό, και επειδή οι επιστήμονες συνεχώς με έρευνες επιβεβαιώνουν τις βιολογικές ιδιότητές του. Έτσι σήμερα το μέλι κερδίζει συνεχώς νέους καταναλωτές.